DA LI JE KAJICA PRAVI VITEZ, ILI PRODUKT MAŠTE? Humka u selu Pavliš više od osam decenija krije misteriju (FOTO)
ZA vojvodu Kajicu, slavnog junaka iz epske narodne pesme “Smrt vojvode Kajice” – koja se smatra remek-delom srpske epike – kažu da nije bio istorijska ličnost.
Foto: Tamaš Fodor
Nastao je kao plod mašte poznate guslarke Slepe Živane, od koje je početkom 19. veka Vuk Karadžić čuo i zapisao te stihove. Međutim, čuveni vršački arheolog i prvi kustos Gradskog muzeja Vršac Feliks Mileker je pre više od osam decenija tvrdio da je taj plemić iz 15. veka zaista postojao, te da je u ataru vršačkog sela Pavliš pronašao njegov grob. Istina ili mit, do danas nije utvrđeno.
Radnja ove pesme, koja pripada pokosovskom ciklusu i deo je obavezne osnovnoškolske lektire, odvija se podno Vršačkih planina. Govori o slučajnom susretu despota Đurđa Brankovića i njegovih 12 vojvoda sa mađarskim vojvodom Sibinjanin Jankom i 360 Mađara i Karavlaha.
Lokalitet Beluca
NA lokalitetu Beluca, na kojem je navodno odigrana epska bitka, danas se nalazi vikend-naselje, dok je misteriozna humka prekrivena oranicama. Širom celog lokaliteta se, nakon ratarske obrade zemlje, može naći velika količina ulomaka iz navedenog istorijskog perioda.
Kako bi odmerili ko je među njima najveći junak, na Jankov predlog organizovali su viteške igre. Kada se ispostavilo da je golobradi vojvoda Kajica nepobediv u svim disciplinama, mađarski vojvoda ga je “na kvarno” ubio, ustrelivši ga u srce. Srpske vojvode su smrt svog pobratima osvetile pokosivši sve Mađare i Karavlahe, nakon čega su ga sahranile na mestu na kom je i stradao.
Vođen precizno opisanim detaljima Kajičine sahrane, Mileker je između dva svetska rata pronašao humku na poznatom arheološkom lokalitetu Beluca, kod Pavliša, koji se u pesmi pominje kao Beljac. Na osnovu nalaza, koji su u potpunosti odgovarali opremi pokojnika opisanoj u stihovima, tvrdio je da je to vojvodin grob.
– Pomenuta humka se nalazi duž pruge Vršac – Zrenjanin, na samom ulazu u Pavliš.
Mileker ju je istražio sa grupom istraživača i o tome napisao dve brošure. Dokumentima je potkrepio svoju tvrdnju da je legenda o vojvodi Kajici istinita i da se u svemu slaže sa istorijskim podacima. Međutim, ti njegovi navodi, koji bi bacili potpuno novo svetlo na našu srednjovekovnu istoriju, do danas nisu zvanično potvrđeni – kaže, za “Novosti”, vršački bibliotekar Tamaš Fodor, inače član Udruženja ljubitelja starina “Feliks Mileker”.
Još jedna je misterija vezana za ovu pesmu. Način na koji je despot Đurađ Branković u njoj sahranio svog omiljenog vojvodu i oprema koju je pokojnik nosio, identični su načinu na koji su ratnici bili sahranjivani još u bronzanom i gvozdenom dobu, dakle oko 4.000 godina pre opevanog događaja.
Olimpijske igre
VOJVODA Kajica je u pesmi opisan kao junak nad junacima, spretan, odvažan i odmeren. Prikazan je kao neko ko je u međunarodnom nadmetanju Srba i Mađara pokazao najbolje viteške veštine. Zato je Feliks Mileker predlagao da se njegov grob obeleži spomenikom, koji bi služio kao mesto hodočašća za sportiste i za viteška društva. Predlagao je, u vreme kada je Kraljevina Jugoslavija imala ambicije da kandiduje Beograd za domaćina Olimpijskih igara 1948, da se obavi osvećenje groba, kao simbola viteške snage i nacionalnih uspeha u prošlosti. Međutim, zbog bure u javnosti zbog najavljenog preuređenja Kalemegdana zarad Igara i izbijanja Drugog svetskog rata, kandidatura nije ni podneta.
– Beluca je višeslojni arheološki lokalitet, na kom je potvrđen kontinuitet življenja od neolita do sarmatskog perioda. Nema pomena o srednjem veku, ali nije isključeno da je neko iz tog perioda tu sahranjen igrom slučaja, kao što je u pesmi reč – obrazlaže Fodor.
On, međutim, postavlja drugo pitanje – kako je jedna slepa guslarka iz 19. veka mogla da zna da se na ulazu u Pavliš zaista nalazi humka, u kojoj je sahranjen čovek iz 15. veka ili nekog mnogo starijeg perioda, i to u opremi koju je tako detaljno opisala, s obzirom na to da se ni u kakvoj literaturi, pre Milekerovog istraživanja, ta humka nije spominjala.