U LEKSIKOGRAFSKOM zavodu Hrvatske, likovnom umetniku Milenku D. Đuriću (Zemun, 1894 – Zagreb, 1945) posvećena je poduža biografija u kojoj nedostaju samo dva podatka – da je bio srpskog porekla i da njegova smrt u Zagrebu 1945. godine, u zlokobnom vremenu NDH, do danas nije rasvetljena.
Foto Iz knjige “Ekslibrisi Milenka D. Đurića”
I dok se u današnjoj Hrvatskoj prepoznaje suptilno svojatanje Đurićevih umetničkih postignuća, u našem sećanju ovaj veliki poznavalac ruske, vizantijske i srpske ikonografije ekslibrisa (male grafike), bio je pod višedecenijskim slojem patine zaborava. Nadu da ovaj umetnik ipak nije prepušten potpunom zaboravu, pruža nedavno objavljena knjiga Dušana Salatića i Olgice Stefanović “Ekslibrisi Milenka D. Đurića” (edicija Ekslibris društva Vojvodine u Novom Sadu i Srpskog kulturnog društva “Prosvjeta” u Zagrebu).
Napominje Salatić, inače dugogodišnji predsednik Ekslibris društva Vojvodine, da publikacija o Đuriću sadrži 108 ilustracija, od kojih su 45 umetnikovi ekslibrisi (listići sa imenom vlasnika knjige) a većina nije do sada reprodukovana, kao i naslovne stranice kataloga i novinskih članaka koje je objavljivao, novinskih tekstova o njemu, kao i druga značajna dokumenta o njegovom životu i stvaralaštvu.
Foto Iz knjige “Ekslibrisi Milenka D. Đurića”
U Zagrebu je Đurić 1919. godine osnovao prvo grafičko Udruženje u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca pod nazivom “Kolegij jugoslovenskih umjetnika grafičara”. Na njegovo zalaganje kao potpredsednika Udruženja, 1929. godine upriličena je prva izložba ekslibrisa na ovim prostorima. Na izložbi, u zagrebačkom Hrvatskom narodnom muzeju, stotinu umetnika, domaćih i umetnika iz Češke, Poljske i Bugarske, izložilo je 400 radova.
Đurić je uređivao nekoliko značajnih časopisa iz oblasti grafike, učestvovao na svetskim izložbama grafike, bio cenjen, poštovan i hvaljen od stranih i domaćih likovnih kritičara… U Italiji, gde je često gostovao na izložbama između dvadesetih i četrdesetih godina prošlog stoleća, važio je za našeg najcenjenijeg slikara i grafičara te je 1926. nagrađen Zlatnom medaljom za akvarele i grafike. Jednu sliku otkupio je italijanski kralj Vitorio Emanuele.
Bio je i veliki poznavalac ruske, vizantijske i srpske ikonografije. Godine 1931. proučavao je zidno slikarstvo obilazeći srpske srednjovekovne manastire. Kopije iz ovih velelepnih zadužbina izložio je u svom stanu na drugom spratu Gundulićeve ulice broj 18 u Zagrebu, a postavku je naslovio “Stalna izložba ikona i slika”.
Foto Iz knjige “Ekslibrisi Milenka D. Đurića”
Za Pravoslavnu kapelu Muške gimnazije u Zagrebu izradio je zidnu sliku “Oplenac” na kojoj su prikazani kralj Petar Prvi Oslobodilac i kralj Aleksandar Prvi Ujedinitelj. Posle dugogodišnjeg rada i bogatog iskustva, Đurić je objavio knjigu “Slikarske tehnike u crkvenoj umetnosti: kazein, tempera, fresko-seko, fresko, konzerviranje i skidanje fresaka, o čuvanju zidnih slikarija (Zagreb 1936)”.
Pored ovog priručnika, Đurić je autor i nekoliko značajnih monografskih publikacija i stručnih i naučnih studija o tehnici bakropisa i bakropiscima, između ostalih o Zahariju Orfelinu. Objavljivao je svoje likovne kritike u mnogobrojnim stranim i domaćim časopisima.
Ovaj umetnik – vizionar učestvovao je i na Šestoj jugoslovenskoj izložbi u Galeriji Matice srpske 1927. godine. Iz tog vremena je njegova prepiska sa Svetozarom Marićem, direktorom Muške gimnazije u Novom Sadu. Posle izložbe, Đurić je novčano nagradio dva najbolja đaka – crtača novosadske Muške gimnazije.
Medakovićevo zapažanje
O ĐURIĆEVOM doprinosu umetnosti pisao je i akademik Dejan Medaković, navodeći da je “na osoben način, umetnički život Zagreba obogatio kao slikar i grafičar”.
– Bio je veliki pobornik stare grafike. Od 1924. godine u “Jugoslavenskoj njivi” i osječkoj “Straži” izlazili su njegovi radovi posvećeni grafičkom delu Hristofora Žefarovića i Zaharija Orfelina. Prvi se, posle Manojla Grbića, zanimao i za umetničke i stilske odlike ove ikonopisačke škole, čije je stvaranje bilo pod uticajem južnoruskog dekorativnog baroka – pisao je Medaković.
Svoje crtačke sposobnosti, radoznao duh i svestrana interesovanja, Đurić je maestralno pokazao još 1924. godine kada je boraveći u Beogradu na konferenciji Male antante (9-12. januar) izradio 45 portreta jugoslovenskih i stranih novinara, kao i nekoliko značajnih političara tog doba.
Đurić, đak praških profesora umetnosti, pored drvoreza po kojima je postao svetski poznat, bakropisa, litografija i ulja na platnu, istakao se i ciklusima akvarela “Stari Zagreb”, “Staro Sarajevo”, “Kosovski boj”…
Foto Iz knjige “Ekslibrisi Milenka D. Đurića”
Posle Prvog svetskog rata kada je naša novoosnovana država novčanice štampala u Parizu i Pragu jednu novčanicu, uz Đorđa Andrejevića Kuna, Vasu Pomorišca, Paju Jovanovića i druge umetnike, dizajnirao je i Milenko D. Đurić.
– Živeo je i radio u Zagrebu, gde su ga u januaru 1945. godine, ubile ustaše Nezavisne Države Hrvatske, a njegova smrt nikada nije potpuno razjašnjena. Poput Save Šumanovića, nije bio samo veliki slikar, nego i svojevrstan svedok srpskog stradanja – kaže Salatić.