OREOL OBASJAVA VRŠAC 30 GODINA: Vladika Nestorović predvodio Banatsku bunu, pa četiri veka kasnije postao svetac
VRŠAC je jedan od retkih gradova u Srbiji koji ima blagoslov da ima svog sveca i zaštitnika.
Foto: Vikipedija
Reč je o episkopu Teodoru Nestoroviću, duhovnom vođi ustanka banatskih Srba protiv Turaka s kraja 16. veka, koji je zbog podnete žrtve za spasenje svog naroda, pre tačno tri decenije kanonizovan u Svetog sveštenomučenika Teodora Vršačkog. Od te 1994. njegovo ime se svakog 29. maja slavi kao Dan i slava Grada i slava Eparhije banatske, čije se sedište nalazi u Vršcu.
Vladika Teodor je u narodnom predanju ostao upamćen kao primeran arhijerej, blage naravi, skroman i pravoslavlju potpuno predan. Bio je episkop banatski u vreme kada je život pod otomanskom vlašću postao nepodnošljiv. Patio je zbog stradanja svog naroda, zbog čega je, čim su se za to stekli uslovi, dao blagoslov i ohrabrenje srpskim ustanicima da u proleće 1594. započnu bunu i da u bitkama nose crkvene barjake sa izvezenim likom Svetog Save. Bio je to prvi masovni ustanak srpskog naroda protiv Turaka posle Kosovskog boja.
Nezvanična himna
POPADIJA Violeta Sandić, rođena Vranjanka koja više od deset godina sa suprugom i decom živi u Vršcu, Svetom Teodoru Vršačkom je posvetila muzičku numeru, koja je postala nezvanična himna tog crkvenog praznika. Iako kaže da u trenutku pisanja teksta ništa nije znala o njegovom životu, budući da ne potiče iz te sredine, ispostavilo se da je napisala njegovo žitije – i da su ga Agarjani drali živoga i da se za spas molio Svetom Savi.
– Srbi su žestoko napadali, a Turci se očajnički branili. Bog i Sveti Sava pomogoše srpskim ustanicima, te silno poraziše tursku vojsku. Od 11.000 jedva se spasilo samo hiljadu, a među poginulim Turcima bio je i Sofi Sinan-paša i još trojica begova – zapisano je u žitiju Svetog Teodora Vršačkog.
Prema nekim izvorima, Osmanlije su govorile da ih ne pobeđuju ustanici, već “kaurski svetac Sava”, zbog čega je ozloglašeni vojskovođa Sinan-paša naredio da se iz Damaska donese zeleni Muhamedov barjak, kako bi ga suprotstavio srpskim barjacima. A kako bi svim Srbima potpuno uništio nacionalni i verski zanos, iste godine je iz manastira Mileševa preneo mošti Svetog Save u Beograd i spalio ih na Vračaru.
Foto: Vikipedija
Buna je već tokom leta krvavo ugušena u bici kod Zrenjanina, te se srpski narod ponovo našao u zbegovima. Predvođeni vladikom Teodorom, spas su našli u Erdelju, današnjoj Transilvaniji. Plodna banatska zemlja je ostala pusta. Nije imao ko da je obrađuje, pa su Turci objavili pomilovanje za sve koji se vrate i pokorno žive.
– Rekli su da će prestati da ubijaju Srbe, ako se vladika vrati u Vršac i sam se preda. Verovatno su mu nagovestili da će ostati živ, ali su ga, ipak, utamničili čim je došao. Hteli su odmah da ga ubiju. Međutim, Sinan-paša je želeo da se naslađuje njegovom smrću, pa je naredio da ga živog oderu “na meh”, kao kada životinjama deru kožu od nogu do vrata – pripoveda mati Stefanida, monahinja manastira Nimnik.
Foto: J. J.Baljak
Njegovo svirepo stradanje vremenom je postalo zaboravljeno. Sećanje na žrtvu koju je položio obnovljeno je tek 1988, kada je tadašnji episkop banatski Amfilohije Radović naložio da se na oltaru vršačke crkve Svetog oca Nikolaja naslika njegov portret sa oreolom sveca. Ta slika postala je putokaz za dalji istraživački rad eparhijskih crnorizaca.
– Obnovi nasleđa i ličnosti vladike Teodora Vršačkog posebno je bio posvećen vladika Hrizostom Stolić, koji je na čelo Eparhije banatske stupio 1992. I baš u ta bremenita vremena, kada je raspadom Jugoslavije došlo do raskida sa komunizmom, koji je skoro pet decenija okovima utamničio Srpsku pravoslavnu crkvu, vladika Teodor je na Svetom arhijerejskom saboru proglašen za sveca, na predlog vladike Hrizostoma i mitropolita crnogorsko-primorskog Amfilohija. Bilo je to u godini kada su se obeležavala četiri veka od Banatske bune i spaljivanja moštiju Svetog Save – objašnjava Zoran M. Turkan, autor brojnih monografija verskih objekata.
Prvu arhijerejsku liturgiju u spomen na sveštenomučenika Teodora Vršačkog i sve stradalnike bune održao je patrijarh Pavle sa arhijerejima i sveštenstvom, 29. maja 1994. u vršačkom Sabornom hramu. Od tada se taj crkveni praznik u Vršcu obeležava sa puno poštovanja. Najviše priznanje, koje dodeljuje Eparhija banatska, nosi ime ovog sveca, baš kao i centralni trg u tom gradu.
Foto: J. J.Baljak
Crkvu gradili tokom bombardovanja
NA brdu iznad Vršca, na mestu na kom je, kako se veruje, vladika Teodor Nestorović ubijen na najsvirepiji način, danas se nalazi crkva posvećena njemu. Njen ktitor je srpski privrednik Rodoljub Drašković, koji je prihvatio molbu patrijarha Pavla da na vekovima čuvanom zemljištu u vlasništvu Eparhije banatske sagradi svetinju. Temelj hrama, u koji je ugrađen kamen sa Svete gore, završen je 1997, a gradnja je nastaljena 1999, tokom bombardovanja. Očevici kažu da je prilikom podizanja krsta dan bio maglovit, a da se nebo razvedrilo kada je on postavljen na toranj, te da je tada sunce obasjalo grad. Crkva je živopisana i osvećena 2003.