Connect with us

Hi, what are you looking for?

Srbija Sever Info

Lokal

SAČUVANI TRAGOVI BURNIH VREMENA: Istraživanja zrenjaninskog zavoda za zaštitu spomenika kulture o međuratnoj arhitekturi

SAČUVANI TRAGOVI BURNIH VREMENA: Istraživanja zrenjaninskog zavoda za zaštitu spomenika kulture o međuratnoj arhitekturi
Podelite vest

Foto: B. Grujić

Bojan Kojičić, istoričar umetnosti Zavoda, zajedno sa koleginicom Vesnom Karavida, više godina bavi se istraživanjem međuratne arhitekture, nekadašnjeg Velikog Bečkereka, kasnije Petrovgrada, a danas Zrenjanina, u periodu od 1920. do 1940. godine.

– U fokusu nas istoričara arhitekture već duže vreme je istraživanje međuratne arhitekture u Zrenjaninu koja je bila nedovoljno zastupljena u stručnoj istoriografiji – kaže Bojan Kojičić, uz napomenu da su do sada proučeni opusi poznatih srpskih arhitekata čija dela čine vredan deo graditeljskog nasleđa grada, kao što su Dragiša Brašovan, Đorđe Tabaković i manje poznati, braća Tomić, ali i projektanti lokalnog delokruga Velislav Nikolić i Paja Ninkov, kao i dela zidarskih majstora Janoša Panjija, Mihalja Materna i Josifa Vajteršana, koji su projektovali stambene kuće i izvodili građevinske radove.

Prema rečima Kojičića, zidarski majstori su uglavnom bili iz Velikog Bečkereka, dok su građevinski inženjeri i arhitekte dolazili iz drugih, većih sredina, neki od njih ostajali su privremeno, onoliko koliko im je trajao angažman, drugi su, baveći se svojom strukom, često u zvanju državnih činovnika, trajno nastanjivali u gradu na obalama Begeja. Đorđe Tabaković je često dolazio u Zrenjanin da prati radove na izgradnji objekata koje je projektovao, gde ima čak sedam realizovanih projekata, kao što su Dečji dom, zgrada Javne berze rada i drugi.

Dragiša Brašovan je, po istraživanjima Vesne Karavida i Bojana Kojičića, boravio u Zrenjaninu kao gradski i županijski arhitekta u periodu od maja 1919. do septembra 1920. godine i projektovao zgrade Palate srpske zadružne banke, kuću Slavka Županskog, Sokolski dom, vilu tadašnjeg gradonačelnika Zoltana Perišića, dok je Velislav Nikolić došao iz Zagreba kao mladi arhitekta i ostao u Zrenjaninu u državnoj službi do 1951. godine, kada se vratio u rodni Zagreb, a projektovao je u Zrenjaninu zgradu Osnovne škole “Viteški kralj Aleksandar Ujedinitelj”.

– Nakon Prvog svetskog rata, tadašnji Veliki Bečkerek je prolazio kroz dramatične promene u potpuno novim društvenim, kulturnim, ekonomskim i političkim okvirima i pored Novog Sada, ima najviše objekata izvedenih u međuratnom periodu. Najveće otkriće bila je, do tada neviđena i potpuno avangardna kuća Sijanke Đermenkov, izgrađena 1929. godine – nastavlja Kojičić, ističući da dok nisu u potpunosti otkrili ovu vilu, važilo je mišljenje da je prva moderna kuća podignuta u Novom Sadu.

Foto: B. Grujić ESTETIKA Jedno od najlepših zdanja u gradu

– Upravo ova vila, rađena po planovima lokalnog građevinara Mihalja Materna, svedoči o spremnosti sredine da prihvati neke nove tendencije, ne samo arhitekture nego i drugih oblasti – dodaje Kojičić, uz napomenu da, nažalost, danas ona nije sačuvana u svom izvornom obliku, jer je nadograđena i preuređena, a originalni izgled vidi se na fotografijama starih vlasnika, nemačke porodice iz 1940.

Otprilike kada i Brašovan, u Veliki Bečkerek došao je i Pavle Ninkov, projektant, pronalazač i geometar, zaslužan za izgradnju Okružnog ureda za osiguranje radnika iz 1928. godine, koja je danas zgrada Hitne pomoći. Popularni Paja Ninkov je zavoleo mir na obalama Begeja i u gradu ostao do kraja života.

Majstori zidarskog zanata

– KADA se priča o vrhunskom umeću zidarskih majstora, treba istaći Janoša Panjija, Mihalja Materna i Josifa Vajteršana, koji su mogli da projektuju porodične kuće i izvode radove u nekim savremenijim tehnikama – objašnjava Kojičić, ističući da se Janoš Panji uglavnom vezuje za predratnu arhitekturu, a njegovi projekti su današnja Plućna bolnica i palata “Panji”.

Između dva svetska rata slike na razglednicama Novog Sada krasile su zgrade Đorđa Tabakovića, a neizbrisiv trag ostavio je i u današnjem Zrenjaninu, a njegov najznačajniji projekat je Dečji dom iz 1934. godine.

– Zgrade koje je pravio oslikavaju njegovu ličnost, pitomu i nenametljivu narav, uvek je nastojao da se uklopi u ambijent. Zbog većeg priliva radnika u to vreme izgrađena je i zgrada podružnice javne berze i služila je da im obezbedi smeštaj – naglašava Kojičić, uz napomenu da su su Tabakovićeva zaostavština i manastir Svete Melanije i Parohijski dom u Svetosavskoj ulici u centru grada.

Braća Zoran i Borivoj Tomić ostavili su tri izvanredna projekta, na uglu Svetosavske i Pupinove ulice vilu dr Luja Kinstlera iz 1931. godine, objekat Trgovačko-industrijske komore iz 1936. godine i zgradu Crvenog krsta. Neizbrisiv trag ostavio je i ruski arhitekta Nikolaj Krasnov, sa idejom državne Osnovne škole “Viteški kralj Aleksandar Ujedinitelj”, koja je postojala u njegovim nacrtima.

Otac srpskog modernizma

JEDAN od najznačajnijih srpskih arhitekata i začetnik modernizma Dragiša Brašovan, u Veliki Bečkerek stigao je na poziv tadašnjeg čelnika Torontalske županije Slavka Županskog, a zadržao se svega godinu dana, ali je ostavio vredne objekte. Jedno od najznačajnijih ovdašnjih Brašovanovih dela je zdanje Sokolskog doma. Oni su se gradili u to vreme širom Kraljevine Jugoslavije, uglavnom u duhu srpskog romantizma, a Brašovan se opredelio za klasičan pristup, kao da je želeo da zgrada bude u nekom prepoznatljivom nacionalnom stilu.

– Međutim, zbog nedostatka finansija, tek 15 godina kasnije je podignuta nova zgrada, danas Osnovna škola “Đura Jakšić”, u Ulici cara Dušana, a moderno arhitektonsko ostvarenje tog doba je i Sanatorijum dr Zorana Kamenkovića, odnosno današnji Dečji dispanzer, delo je Ivana Đ. Stojkovića, jedinog međuratnog arhitekte rođenog u gradu na obalama Begeja.

U svakom slučaju, tridesetih godina 20. veka današnji Zrenjanin bio je, uz Novi Sad, vojvođanski grad sa najviše zdanja izgrađenih u duhu moderne arhitekture.

Istaknuti lokalni graditelj

JOSIF Vajteršan, jedan od naznačajnijih lokalnih graditelja, važio je za kontroverznu ličnost, a o tome svedoče i novinski članci iz kojih se može zaključiti da se često zaduživao, a na primeru kuće Veselina Gardinovačkog, postoji izveštaj građevinske inspekcije, gde je navodno prekoračio svoja ovlašćenja, pa je novčano kažnjen.

Pročitajte i druge vesti

Izdvojene priče

Podelite vestGodinama unazad porodica Vučić je u unakrsnoj vatri raznoraznih trećerazrednih medija gde se na osnovu poluinformacija i najmostruoznijih laži formira ničim izazvana priča...

Vesti

Podelite vestVrtić „Bubamara”, dеo Prеdškolskе ustanovе „Ljuba Stanković”, rеnoviran jе i otvorеn zahvaljujući saradnji sa Fondacijom Novak Đoković. Prigodnom programu koji su izvеla dеca...

Vesti

Podelite vest Predsednik Svepravoslavnog nacionalnog saveta Miloš Stojković izjavio je povodom takozvanog ujedinjenja proevropske opozicije da su to isti oni ljudi koji su Srbiji...

Vesti

Podelite vestJP „Pošta Srbijе” jе raspisala konkurs za posao i poziva svе zaintеrеsovanе da sе vеć danas prijavе za poslovе dostavljača i poštara u...

Lokal

Podelite vestNOVI SAD NA NOGAMA, NESTAO MARKO: Krenuo na pecanje, od tada mu se gubi svaki trag MARKO Majstorović iz Veternika nestao je između...

Vesti

Podelite vestIako Dan primirja u Prvom svеtskom ratu ovе nеdеljе pada u subotu, ovе godinе nеćеmo imati pravo na produžеni vikеnd. Naimе u ovom...

Vesti

Podelite vestMеtеorolog Nеdеljko Todorović rеkao jе za RTS da jе prеd nama hladniji pеriod, kao i da jе zahlađеnjе kojе jе najavljеno u narеdnim...

Vesti

Podelite vestMinistar građеvinarstva saobraćaja i infrastrukturе Goran Vеsić, obišao jе danas radovе na izgradnji tunеla Iriški vеnac i konstatovao da radovi na ovom dеlu...

Vesti

Podelite vestIako jе u Novom Sadu još uvеk suncе, ciklon koji sе formirao isprеd obalnog područja Crnе Gorе, na svom putu ka Egеjskom i...

Vesti

Podelite vestVršilac dužnosti dirеktora Poštе Srbijе Zoran Đorđеvić izjavio jе danas da su prihvaćеni svi zahtеvi radnika koji protеstuju i najavio da od zaradе...

Vesti

Podelite vestNa štandu Grada Novog Sada, u okviru 12. Međunarodnih dana energetike i investicija i Sajma ekologije, članica Gradskog veća Mira Radenović i direktorka...

Vesti

Podelite vestNastojeći da povrati nekadašnji sjaj svim važnim objektima za kulturni i društveni život, Opština Ruma u poslednje dve godine sistemski, uz podršku viših...

Vesti

Podelite vestSlava Grada Novog Sada – Đurđic svеčano jе obеlеžеna u prisustvu brojnih gostiju u Gradskoj kući kada jе domaćin, gradonačеlnik Novog Sada Milan...

Vesti

Podelite vestU Srbiji sе danas, 11. novеmbra obеlеžava državni praznik, Dan primirja u Prvom svеtskom ratu, čiji jе simbol cvеt Natalijina ramonda. Ovo jе...

Vesti

Podelite vestNa radost najmlađih Novosađana i onih malko starijih počеlo jе praznično ukrašavanjе grada, a radnici JKP „Stan” novogodišnju dеkoraciju ovih dana postavljaju u...

Vesti

Podelite vestPo obimu prava na VTO o trošku državе Srbija jе prva u svеtu, istakla jе gostujući na TV Hеpi dirеktorka Rеpubličkog fonda za...

Vesti

Podelite vestUprava carina saopštila jе da ćе granični prеlaz Horgoš 2, od 20. novеmbra do kraja januara raditi 24 časa. “Zbog uobičajеno vеćеg priliva...

Vesti

Podelite vestRUMA: Ministar građеvinarstva, saobraćaja i infrastrukturе Goran Vеsić obišao jе danas i radovе na rеkonstrukciji državnog puta Kraljеvci – Dobrinjci u opštini Ruma....

Vesti

Podelite vestOdređena je privremena zabrana odvijanja saobraćaja u Futogu, u delu Ulice Cara Lazara, od Ulice Braće Bošnjak do Ulice Branka Radičevića, zbog održavanja...

Vesti

Podelite vestRеpublički ministar omladinе i sporta Zoran Gajić tokom svojе posеtе somborskim, prе svеga borilačkim, klubovima naglasio jе nеminovnost „odliva“ sportskih talеnata u vеćе...

Vesti

Podelite vestJKP “Čistoća” Novi Sad apеlovala jе danas na sugrađanе da u kantе za komunalni otpad nе odlažu šut, zеmlju i drugi građеvinski matеrijal,...

Vesti

Podelite vestPrеdizborni skup listе “Alеksandar Vučić – Srbija nе smе da stanе” počеo jе danas u Smеdеrеvu, a okupljеnim građanima sе obraćaju Alеksandar Vučić,...

Vesti

Podelite vestRеpublički hidroеmtеorološki zavod objavio jе upozorеnjе na lokalnu pojavu lеdеnе kišе. Kako jе saopštеnu lеdеna kiša trеbalo bi da padnе u srеdu na...

Vesti

Podelite vestPrеma podacima zimskе službе JP „Putеvi Srbijе“, najoptеrеćеniji putni pravci u našoj zеmlji vеčеras su prohodni i nеma snеga. Na autoputu od Vranja...